Choć na pierwszy rzut oka wygląda niepozornie, jest co najmniej 10 razy szybszy niż jego odpowiednik z Bostonu, zwany „Bestią”. Mowa o komputerze, który został już zainstalowany na Uniwersytecie w Białymstoku. Posłuży do komputerowych symulacji sekularyzacji współczesnych społeczeństw. Międzynarodowym projektem badawczym, w ramach którego został zakupiony Thor, kieruje prof. UwB Konrad Talmont-Kamiński. Projekt prowadzony jest we współpracy z norweskim centrum badawczym NORCE.

Badacze będą poszukiwać odpowiedzi na pytanie, dlaczego w niektórych społeczeństwach postępuje zeświecczenie, czemu ich mieszkańcy coraz rzadziej identyfikują się z jakimikolwiek religiami, od czego zależą i do czego mogą prowadzić takie zmiany. Do ustalenia i opisania mechanizmów poznawczych i kulturowych, które leżą u podstaw tych ważnych społecznych przemian, naukowcy wykorzystają zaawansowane metody komputerowego modelowania wieloagentowego.

- Chcemy porównać szereg aspektów sekularyzacji. Uwzględniając m.in. szeroką wiedzę demograficzną, psychologiczną, socjologiczną stworzymy komputerowe modele społeczeństw złożone z setek tysięcy tzw. agentów, czyli wirtualnych osób – tłumaczy prof. Konrad Talmont-Kamiński z Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku. – Tak wymodelowane społeczeństwa muszą być oczywiście jak najbliższe prawdziwym, dlatego każdy z agentów będzie miał swoją charakterystykę, uwzględniającą kilkadziesiąt różnych zmiennych istotnych z punktu widzenia celu naszych badań. To np. wiek, płeć, zmienne związane wprost z religijnością czy systemem poznawczym danej osoby oraz ich relacje z innymi agentami.

Agenci będą wchodzić ze sobą w różnego typu indywidualne interakcje, na wzór tych w rzeczywistym świecie. Będą też poddani wpływowi różnych zjawisk społecznych, choćby takich jak epidemie czy zmiany polityczne. Autorzy komputerowych modeli będą mogli obserwować jak zmieniają się agenci i ich społeczeństwa na przestrzeni czasu – coś, co normalnie zajęłoby dekady i nie pozwalałoby na wprowadzanie dowolnych zmian.

- Już po szczegółowej analizie dostępnych danych statystycznych z European Values Study (EVS) widzimy, że w społeczeństwach, które się sekularyzują, religijność spada w okresie socjalizacji, mniej więcej pomiędzy 15 a 25 rokiem życia. Później ten poziom religijności utrzymuje się na podobnym poziomie przez resztę życia. Przeczy to powszechnym wyobrażeniom, że na starość ludzie robią się bardziej religijni. Zjawisko sekularyzacji ma charakter kohortowy, pokoleniowy – mówi białostocki naukowiec.

Autorzy badań będą musieli przeprowadzić wiele tysięcy symulacji, które pokażą wpływ poszczególnych zmiennych na poziomie społecznym, takich jak skład lub struktura modelowanych społeczeństw, na badane aspekty sekularyzacji. Przy tak dużych, skomplikowanych modelach oznacza to ogromne ilości obliczeń. Nie byłyby one możliwe bez komputera o bardzo dużej mocy obliczeniowej.

Thor stanął w Uniwersyteckim Centrum Obliczeniowym w kampusie UwB.

- Thor jest najmocniejszym serwerem w UCO, o mocy obliczeniowej większej o rząd wielkości w porównaniu ze standardowymi węzłami klastra obliczeniowego Esperanto. Jest on wyposażony w dwa 64-rdzeniowe procesory AMD EPYC 7H12 i 2 TB (terabajty) pamięci RAM, a także w akcelerator GPU firmy NVIDIA. Serwer o takich możliwościach jest niezwykle atrakcyjną platformą obliczeniową nie tylko dla zespołu prof. Talmonta-Kamińskiego. W czasie, gdy nie będzie w pełni wykorzystywany przez zespół projektu, będzie udostępniany innym użytkownikom. Serwer jest podłączony do infrastruktury UCO i jest na nim zainstalowane wybrane oprogramowanie naukowe, w szczególności program Gaussian, służące do obliczeń kwantowych. Ogromna pamięć operacyjna Thora stwarza zupełnie nowe możliwości obliczeń zaawansowanych modeli teoretycznej chemii kwantowej, więc w pierwszym rzędzie w kolejce do wykorzystania Thora ustawili się chemicy kwantowi. Dostęp do maszyny o takim potencjale otworzy również nowe możliwości innym użytkownikom: pozwoli na projektowanie badań, które nie miały szans powodzenia na mniejszych serwerach – wyjaśnia dr hab. Witold Rudnicki prof. UwB, dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Obliczeniowego.

Dzięki modelowaniu komputerowemu i obliczeniom dokonanym przez Thora, badacze będą mogli nie tylko przewidzieć możliwe kierunki zmian społecznych, ale też sprawdzić wiele tez i teorii społecznych.

- Ta innowacyjna metoda badawcza pozwala łączyć różnorakie teorie dotyczące indywidualnych i społecznych mechanizmów i szybko badać ich znaczenie dla sekularyzacji. To podejście w naukach społecznych jest obecnie stosowane tylko w niewielkiej, lecz szybko rosnącej liczbie ośrodków badawczych, do których właśnie dołączył Uniwersytet w Białymstoku. Sprzęt wykorzystywany w projekcie został zaprojektowany specjalnie na potrzeby modelowania procesów społecznych i będzie najbardziej zaawansowanym tego typu systemem na świecie. Przeprowadziliśmy testy, z których wynika, że te same operacje wykonuje co najmniej dziesięciokrotnie szybciej niż największy jak dotąd tego typu komputer na świecie – „Bestia” używana w Center for Mind and Culture w Bostonie. To wszystko sprawia, że nasz projekt jest światowej klasy przedsięwzięciem badawczym, wnoszącym ogromny wkład w dziedzinę nauk społecznych – podkreśla prof. Konrad Talmont-Kamiński.

Najbliższe miesiące zespół badawczy pod kierunkiem prof. Talmonta-Kamińskiego poświęci na opracowanie modelu wieloagentowego opartego na teorii prof. Davida Voasa, dotyczącej przebiegu procesu sekularyzacji w krajach europejskich, oraz na wykonanie badań empirycznych dających dane wstępne do dalszych modeli. W przedsięwzięcie zaangażowani są naukowcy z Polski, Norwegii, USA i Wielkiej Brytanii.

Tytuł projektu brzmi: „Religia, ideologia i pro-społeczność: symulowanie sekularyzacji społeczeństw”. Badacz z UwB otrzymał na jego realizację ponad 5,5 mln zł w konkursie GRIEG zorganizowanym przez Narodowe Centrum Nauki i finansowanym w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2020. Partnerem białostockiej uczelni w projekcie jest NORCE Norwegian Research Centre AS - niezależny instytut badawczy z Norwegii. Realizacja projektu potrwa do 2023 roku.