Historia Uniwersytetu

Wyższa Szkoła Nauczycielska w Białymstoku

Początkowo Filia działała jako Wyższa Szkoła Nauczycielska (WSN), to jest trzyletnie studium zawodowe, składające się z trzech Wydziałów: Humanistycznego, Matematyczno-Przyrodniczego i Nauczania Początkowego. 31 sierpnia 1968 roku włączono do niego również Zawodowe Studium Administracji (ZSA) jako oddział Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Na wniosek rektora UW obowiązki organizatora WSN w Białymstoku powierzono doc. Eugeniuszowi Niczyporowiczowi z Politechniki Białostockiej (wówczas WSI), a funkcję zastępcy – mgr. Antoniemu Konarzewskiemu z I Studium Nauczycielskiego. Już w pierwszym roku funkcjonowania uczelni, udało się zorganizować studia na wszystkich kierunkach WSN i ZSA. Naukę rozpoczęło 515 słuchaczy.

Ważnym momentem w historii Uczelni był rok akademicki 1972/1973, kiedy WSN z instytucji zawodowej przekształcono w uczelnię uniwersytecką z prawem nadawania tytułu magistra. Kierownictwo Filii powierzono prof. Andrzejowi Jezierskiemu, funkcję zastępcy kierownika – doc. Jerzemu Niemcowi (od października 1972 roku). Docent Eugeniusz Niczyporowicz objął stanowisko zastępcy prorektora UW ds. Filii. Dokonano wówczas zmian strukturalnych Uczelni. Utworzono trzy Wydziały: Humanistyczny, Matematyczno-Przyrodniczy i Administracyjno-Ekonomiczny. Powołano również międzywydziałowe jednostki organizacyjne: Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych, Studium Wojskowe, Studium Wychowania Fizycznego i Sportu, Zakład Nowych Technik Nauczania i Zakład Praktyk Pedagogicznych oraz Bibliotekę. 

Dynamika rozwoju Filii była niezwykła. W 1978 roku na studiach dziennych i zaocznych kształciło się ponad 4600 studentów. W ciągu dziesięciu lat nastąpił dziewięciokrotny wzrost ich liczby. 1 października 1977 roku utworzono kolejny Wydział – Pedagogiki i Psychologii. Nastąpił również wzrost liczby pracowników naukowo-dydaktycznych. Pierwsze grono nauczycieli akademickich Filii składało się z jednego docenta, czterech doktorów i 25 magistrów. W 1978 roku na pełnych etatach zatrudnionych było już 280 nauczycieli akademickich, w tym 37 profesorów i docentów i 83 doktorów. Filia włączyła się także w problematykę badań rządowych poprzez przystąpienie do prac nad zasobami biologicznymi i ochroną przyrody w Arktyce. Realizowała też badania „służące regionowi”, np. odnoszące się do spraw organizacyjno-prawnych prostych form kooperacji w rolnictwie, a także systemu zaopatrzenia wsi w maszyny rolnicze. Prowadzono badania nad społeczeństwem północno-wschodnich ziem polskich w rozwoju historycznym. 

Na drodze do samodzielności

Jubileusz dwudziestopięciolecia Filia obchodziła pod hasłem: „Na drodze do samodzielności”. Była to perspektywa coraz bardziej realna, albowiem Filia UW w Białymstoku odnosiła sukcesy, mimo że w kraju następował bardzo wyraźny spadek nakładów na edukację i naukę. Filia rozszerzyła strukturę – składała się z pięciu Wydziałów – 27 czerwca 1990 roku zarządzeniem rektora UW przekształcono Instytut Prawa w Wydział Prawa Filii UW.

Filia UW była w tym czasie największą wyższą szkołą w północno-wschodnim regionie Polski. Dlatego Komisja Senacka ds. Filii UW w Białymstoku zwróciła się z prośbą do Rektora i Senatu uczelni o współdziałanie w celu przekształcenia Filii w samodzielny uniwersytet. Uznano, iż Uniwersytet w Białymstoku może być ośrodkiem międzynarodowych badań porównawczych, będzie kształcić w duchu przenikania i uzupełniania się kultur graniczących ze sobą regionów, szukając i ucząc dialogu, uznania i kultywowania tradycji.

Ideę uniwersytetu będącego „pomostem kulturowym”, uznano za sprawę priorytetową. Zyskała ona akceptację władz miasta i regionu, grona profesorów i pracowników Filii oraz środowiska akademickiego szkół wyższych Białegostoku.

Powstanie Uniwersytetu w Białymstoku

19 czerwca 1997 roku Sejm Rzeczypospolitej uchwalił ustawę powołującą z dniem 1 października 1997 roku Uniwersytet w Białymstoku.

Ustawa stanowiła, iż siedzibą Uniwersytetu jest Białystok i że nadzór nad Uniwersytetem sprawuje Minister Edukacji Narodowej. Dokonano też zapisu, iż Uniwersytet tworzy się z Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku i obejmuje jej mienie oraz inne prawa majątkowe. Ustalono, iż pracownicy Uniwersytetu Warszawskiego zatrudnieni w białostockiej Filii są pracownikami Uniwersytetu w Białymstoku, a studenci Uniwersytetu Warszawskiego studiujący w Filii w Białymstoku zostają studentami Uniwersytetu w Białymstoku.

Statut Uczelni został uchwalony 8 lipca 1998 roku na posiedzeniu Senatu Uniwersytetu w Białymstoku (UwB). Jednym z najistotniejszych paragrafów zamieszczonych w Statucie UwB był punkt, w którym dokonano zapisu stwierdzającego, że Uniwersytet jest społecznością akademicką nauczycieli akademickich, studentów oraz pracowników niebędących nauczycielami akademickimi, kierowaną przez jego organy kolegialne i jednoosobowe. Uchwalono też, iż podstawowym kierunkiem działalności Uniwersytetu jest kształcenie oraz prowadzenie badań naukowych w zakresie nauk ekonomicznych, humanistycznych, matematyczno-przyrodniczych i prawnych. W Statucie określono wygląd godła UwB. Uchwalono, że świętem Uniwersytetu jest dzień 10 października – data pierwszej inauguracji roku akademickiego. Zgodnie z Statutem, organami jednoosobowymi Uniwersytetu są rektor i dziekani, których kadencja została określona na 3 lata.

Pierwszy rektor UwB

W okresie organizacji Uniwersytetu funkcję rektora pełnił prof. dr hab. Adam Jamróz – prawnik i politolog. Pierwsze  wybory władz rektorskich przebiegały zgodnie z procedurą akademicką  – wybory indykacyjne rektora, odbyły się 13 maja 1998 roku, kolejna tura głosowania – wybory właściwe, 20 maja. Zdecydowana większość elektorów opowiedziała się za przedłużeniem kadencji dotychczasowego rektora, prof. dr. hab. Adama Jamroza. Stanowisko prorektora ds. nauki powierzono prof. dr. hab. Andrzejowi Maziewskiemu – fizykowi, zaś prof. dr hab. Jerzy Niemiec – pedagog, został prorektorem ds. ogólnych. Stanowisko prorektora ds. dydaktycznych nadal sprawował dr hab. Michał Gnatowski, prof. UwB. Ta pierwsza kadencja nowo wybranych władz Uczelni była skrócona i trwała do 30 września 1999 roku.

Rektor elekt za jedną z najważniejszych spraw w zakresie bazy lokalowej uznał budowę Biblioteki Głównej i Biblioteki Wydziału Pedagogiki i Psychologii. Przychylnie postrzegana w miejscowym środowisku akademickim sprawność organizacyjna rektora A. Jamroza sprawiła, iż powierzono mu także w kolejnej kadencji kierownictwo Uniwersytetu.

Nadszedł też czas, aby uczelnię umocnić m.in. poprzez nabywanie kolejnych uprawnień doktorskich i habilitacyjnych. Z początkiem roku akademickiego 2000/2001 Uniwersytet uzyskał siódme, w dziedzinie chemii, uprawnienie do nadawania tytułów doktorskich i wystąpił o uprawnienia habilitacyjne z ekonomii, biologii i historii. Ponieważ pozycja każdej uczelni jest mierzona nie tylko rozwojem naukowym, ale i jakością kształcenia, postanowiono, iż Uniwersytet zostanie włączony w proces akredytacji.

Wyzwania kolejnych kadencji

Następna kadencja władz Uczelni przypadła na lata 2002-2005. W tym okresie funkcję rektora Uniwersytetu w Bia­łymstoku pełnił prof. dr hab. Marek Gębczyński. Nowe kolegium rektorskie postanowiło, iż ich kadencja będzie realizowana pod hasłem „O radowaniu się z uczenia się i nauczania”. Uznano, iż ze względu na narastające w naszym społeczeństwie problemy z zachwianiem wartości w relacjach międzyludzkich sentencję tę należy wzbogacić maksymą  DO, UT DES – DAJĘ, ABYŚ I TY DAŁ.

Na kadencję obejmującą lata 2005-2008 kierowanie Uniwersytetem w Białymstoku powierzono prof. dr. hab. Jerzemu Nikitorowiczowi – pedagogowi. Strategicznym zadaniem na przyszłość – według rektora Jerzego Nikitorowicza – miała być ewolucja Uniwersytetu w Białymstoku „od uniwersytetu regionalnego do najbardziej znaczącego w regionie wschodnioeuropejskim”. W 2007 roku po latach starań Uniwersytet otworzył, jako pierwsza polska uczelnia, zagraniczną filię na Litwie - Wydział Ekonomiczno-Informatyczny w Wilnie, kształcący w języku polskim. Misję poszerzania wpływów i prestiżu Uniwersytetu rektor prof. dr hab. Jerzy Niktorowicz kontynuował także w czasie kolejnej kadencji, w latach 2008-2012.  Wtedy UwB rozpoczęło swój największy projekt inwestycyjny – budowę kampusu przy ul. Ciołkowskiego w  Białymstoku. W 2012 roku liczba studentów przekroczyła 18 tys. Podczas kolejnych wyborów przedstawiciele uczelni największym  zaufaniem obdarzyli prof. dr. hab. Leonarda Etela, przez wiele lat sprawującego funkcję dziekana Wydziału Prawa UwB. Został wybrany na rektora UwB na lata 2012-2016. Czas jego kierownictwa przypadł na kryzysowe lata w polskiej nauce i kwestie finansowania uczelni stały się tematem nadrzędnym. Mimo trudności udało się jednak ukończyć budowę kampusu i w 2014 roku studenci Wydziałów: Fizyki, Matematyki i Informatyki oraz Biologiczno-Chemicznego rozpoczęli naukę w jednym z najnowocześniejszych obiektów akademickich w Polsce. Rektor prof. dr hab. Leonard Etel kontynuował też dzieło budowy uniwersytetu „pogranicznego”. Z jego inicjatywy powołana została Sieć Uniwersytetów Pogranicza, skupiająca uczelnie z Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy i Rosji.

Od 2016 roku funkcję rektora Uniwersytetu w Białymstoku sprawuje prof. dr hab. Robert W. Ciborowski.