Waży kilkaset kilogramów, a średnica głównego lustra wynosi 60 centymetrów. Już niedługo umożliwi prowadzenie zaawansowanych obserwacji dydaktycznych, a także badawczych. W Obserwatorium Uniwersytetu w Białymstoku stanął właśnie teleskop zwierciadlany ASA 600. To unikatowy i jeden z największych tego typu teleskopów w Polsce. W tej chwili trwa jego montaż.

- To sprzęt z najwyższej półki, jeśli chodzi o teleskopy dydaktyczne służące do bardzo zaawansowanej dydaktyki astronomów i fizyków. Jego rozmiary i parametry pozwalają również na wykonywanie obserwacji o charakterze naukowym. W Polsce są tylko dwa teleskopy o tych rozmiarach. Pod względem wielkości sprzętu, właśnie znaleźliśmy się na krajowym podium – mówi astronom Andrzej Branicki z Wydziału Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku.

Montaż teleskopu już się rozpoczął. Sprzęt stanął w Obserwatorium, które znajduje się na najwyższej – szóstej kondygnacji astronomicznej wieży w kampusie UwB. Obserwatorium przykryte jest specjalną, ruchomą kopułą. Aby umieścić teleskop w tym miejscu, potrzebny był dźwig o wysięgu 25 metrów, który podniósł elementy teleskopu i przeniósł je do Obserwatorium, przez ruchomą kopułę.   

- ASA 600 to największy, profesjonalny i jedyny, jak do tej pory, teleskop firmy ASA Astrosysteme GmbH (Astro Systeme Austria) zainstalowany w Polsce. Posiada on kwarcowe zwierciadło główne o średnicy 60 cm. Konstrukcja tuby teleskopu to układ optyczny Ritchey-Chrétien (RCT) lub krócej RC. Wykonana została z włókna węglowego, co zapewniło jej niezwykłą sztywność i stabilność. Większość dużych profesjonalnych teleskopów badawczych to właśnie podobne układy Ritchey-Chrétien np. Kosmiczny Teleskop Hubble'a czy jedne z największych na świecie teleskopy Keck Observatory na Hawajach. RCT oferuje bardzo dobre parametry optyczne poza osią i posiada bardzo krótką tubę optyczną oraz kompaktową konstrukcję dla danej ogniskowej. Całkowita waga tuby to 105 kg – informuje Leszek Hus, współwłaściciel firmy Delta SP.J. Krentowski Hus, odpowiedzialnej za dostawę i montaż teleskopu do Obserwatorium.

Dodaje, że Teleskop ASA 600 ma wiele profesjonalnych zastosowań – od konwencjonalnej funkcjonalności, czyli obserwacji wzrokowych poprzez patrzenie przez okular w niebo, do automatycznych obserwacji nieba z wykorzystaniem automatyki, specjalistycznych badań spektrograficznych czy rejestracji „astro” aparatem fotograficznym oraz nowoczesną kamerą rejestracyjną opartą o sensor CMOS.

Montaż aparatury potrwa jeszcze kilka dni. Potem rozpocznie się rozruch i kalibracja, czyli dopasowanie parametrów urządzenia do otaczających go warunków.

- Samo postawienie teleskopu to dopiero początek. Kalibracja może potrwać nawet kilka miesięcy - wyjaśnia dr hab. Marek Nikołajuk, prof.UwB z Katedry Astrofizyki i Fizyki Teoretycznej na Wydziale Fizyki UwB.

Teleskop będzie używany do celów dydaktycznych i naukowych. Będą z niego korzystać głównie naukowcy i studenci Uniwersytetu w Białymstoku, którzy zyskają więcej zajęć praktycznych.

- Do obserwatorium będziemy również zapraszać młodzież szkolną, a okazjonalnie teleskop będzie dostępny także dla szerokiej publiczności np. podczas imprez popularyzujących naukę takich jak Noc Muzeów, czy Festiwal Nauki i Sztuki. W pełni ogólnodostępne będzie za to planetarium. Będzie tu można obejrzeć ciekawe projekcje poświęcone badaniom astronomicznym – dodaje Andrzej Branicki.

Jak daleko będziemy mogli spojrzeć za pomocą teleskopu, który stanął w Obserwatorium?

- Najdalszymi widocznymi obiektami będą jednak te, które są najjaśniejsze  – świecą z największą mocą (kwazary, gwiazdy supernowe). Najjaśniejsze ze znanych obiektów (najjaśniejsze kwazary) można będzie dostrzec nawet wtedy, gdy będą one oddalone o około 8 miliardów lat świetlnych. Patrząc na taki obiekt będziemy widzieć go takim, jakim był 8 miliardów lat temu – 3 miliardy lat przed powstaniem Słońca i całego układu słonecznego – odpowiada astronom z UwB.

Z Obserwatorium będą mogli korzystać studenci i naukowcy UwB w najbliższym roku akademickim. Już po wakacjach dostępne będzie Planetarium.  

Budowa Obserwatorium z Planetarium kosztowała ponad 8,4 mln zł i finansowana była ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz uczelni. Wyposażenie obiektu wsparł Samorząd Województwa Podlaskiego, przekazując na ten cel 1,3 mln zł, sam teleskop ASA 600 wraz z wyposażeniem to  koszt ok. 670 tys. zł.