24 stycznia 2024 r. w muzeum Kulturen w Lund (Szwecja) odbył się wernisaż wystawy „Kobiece doświadczenie obozu koncentracyjnego” wykonanej według projektu dr hab. Barbary Czarneckiej z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku. Wystawa składa się trzech typów artefaktów: kopii archiwalnych prac plastycznych wykonanych przez artystki – więźniarki niemieckich obozów koncentracyjnych, współczesnych artystycznych instalacji oraz obrazów malarskich, których przekaz nawiązuje do obozowych doświadczeń kobiet.

Wystawę otworzyli dyrektor Kulturen Gustov Olson oraz dr hab. Barbara Czarnecka, która od kilku dni przygotowywała ją w Lund do ekspozycji. W uroczystości otwarcia wzięła udział m.in. ambasador Polski w Szwecji Joanna Hofman oraz Robert Szaniawski -  dyrektor Polskiego Instytutu w Lund, którzy zapewnili polskiej ekspozycji w Szwecji finansowe wsparcie.

Jak mówi dr hab. Barbara Czarnecka, fakt, że wystawa została zorganizowana właśnie w Lund, nie jest przypadkiem.

- W moich badaniach, prowadzonych od ponad dekady, punktem kluczowym jest doświadczenie kobiet z obozów koncentracyjnych. W kwietniu i maju 1945 roku tysiące Polek i Polaków, również więźniarek i więźniów innych narodowości, zostało uratowanych przez Szwedów i Duńczyków z niemieckich obozów, bardzo wiele kobiet z Ravensbrück. Większość uratowanych osób została przewieziona do Danii i Szwecji, tam poddana leczeniu, rekonwalescencji itp. Właśnie w Lund, mieście położonym na południu Szwecji niedaleko od portu w Malmo, w środowisku tamtejszego Uniwersytetu (obecnie w setce najlepszych 100 uniwersytetów na świecie) zostały zebrane i zarchiwizowane przez grupę Zygmunta Łakocińskiego - złożoną z byłych więźniarek i więźniów - świadectwa dotyczące przejść obozowych i wojennych ocalonych. Relacje te dzisiaj znajdują się w archiwum Uniwersytetu w Lund. Pamięć o ludziach uratowanych z obozów jest w mieście nadal żywa. Temat obozów koncentracyjnych II wojny i Holokaustu budzi w Szwecji autentyczne zainteresowanie. Wystawa poświęcona więźniarkom, która przyjechała tu z Białegostoku, stanowi uzupełnienie wystawy stałej Kulturen poświęconej zdarzeniom z 1945 roku – wyjaśnia dr hab. Barbara Czarnecka.

Kontakt z archiwum Biblioteki Uniwersytetu w Lund Barbara Czarnecka utrzymuje od dłuższego czasu, prowadzone tam kwerendy są – jak mówi – kluczowe dla jej badań kobiecego doświadczenia wojny. Istotny dla nawiązania bezpośrednich relacji był staż naukowy, na jaki badaczka wyjechała dzięki realizowanemu na UwB projektowi z programu „Regionalna inicjatywa doskonałości”. Przez 3 miesiące badała dokumenty dotyczące Polek uwolnionych z obozów koncentracyjnych w miejscu, w którym zostały w 1945 roku utworzone i zgromadzone.

Współpraca Wydziału Filologicznego UwB z instytucjami szwedzkimi jest rozwojowa - obejmuje nie tylko realizację otwartej właśnie wystawy. Bieżącym efektem jest także dwudniowa międzynarodowa konferencja “Women and Girls in Nazi Concentration Camps: Voices from the Post-war Archives” (25-26 stycznia 2024) odbywająca się na Uniwersytecie w Lund. W tym naukowym spotkaniu biorą udział badaczki i badacze z całego świata, m.in. USA, Izraela, Wielkiej Brytanii i oczywiście Szwecji oraz Polski.

Ponadto jeszcze w 2024 roku zostanie opublikowana książka prezentująca prace plastyczne wykonane przez polskie więźniarki obozów koncentracyjnych, w której fotografiom będzie towarzyszyło opracowanie naukowe. Autorki publikacji to prof. Barbara Törnquist-Plewa z Uniwersytetu w Lund oraz dr hab. Barbara Czarnecka z Uniwersytetu w Białystoku.

- Do tej pory nie mieliśmy tego rodzaju albumowego opracowania, które pokazywałoby jak doskonałej artystycznej jakości są te rysunki powstałe w tak dramatycznych okolicznościach oraz jak wielką mają wartość dokumentalną, zarówno w zakresie prezentowania faktów historycznych, jak i w aspekcie odzwierciedlenia tego, czym w warstwie fizycznej i psychoemocjonalnej było doświadczenie obozu dla kobiet – podkreśla dr hab. Barbara Czarnecka.

Tom zostanie wydany w 3 językach: polskim, angielskim i szwedzkim. Jego przygotowanie sfinansowały szwedzkie fundacje zajmujące się popularyzowaniem historii, ale wydawcą będzie krakowskie Wydawnictwo Universitas.

- Mamy w perspektywie dalszą współpracę. Być może uda się nam pozyskać wspólnie duży międzynarodowy grant na badanie tej tematyki, ponieważ prace doktorskie, i nie tylko, na temat polskich więźniarek w Szwecji jak dotąd powstają głównie za granicą, a polskiej monografii na ten temat nie mamy – podsumowuje dr hab. Barbara Czarnecka.

Wystawa „Kobiece doświadczenie obozu koncentracyjnego” po raz pierwszy została zaprezentowana w listopadzie 2020 r. w Archiwum Państwowym w Białymstoku, później prezentowana była w Muzeum Niepodległości w Warszawie, następnie znów w Białymstoku. Po jej eksponowaniu w Lund będzie najprawdopodobniej pokazywana w Malmo i Sztokholmie. 

fot. Michał Kapuściński / Ambasada RP w Sztokholmie, Barbara Czarnecka oraz Christian Penalva / Kulturen.