Badania genetyczne żyjących w Polsce rysi przeprowadzą naukowcy z Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku: prof. dr hab. Mirosław Ratkiewicz i dr Maciej Matosiuk. Badacze stworzą też Bibliotekę genotypów rysi. Działania te zostaną zrealizowane w ramach projektu pod nazwą: „Rozszerzenie zasięgu populacji rysia w północnej Polsce”. Umowę w tej sprawie podpisało z największą podlaską uczelnią Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze. Wartość zleconych prac wynosi niemal 520 tys. zł.

Międzynarodowy projekt „Rozszerzenie zasięgu populacji rysia w północnej Polsce (ang. Expanding the range of the lynx population in northern Poland)” będzie realizowany w latach 2023-2028 w ramach europejskiego programu LIFE (współfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) przez 3 kraje: Polskę, Litwę i Niemcy. W Polsce realizatorem projektu będzie Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze (ZTP), we współpracy z Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe – Nadleśnictwo Spychowo.

Jak informują realizatorzy projektu, w naszym kraju żyje niespełna 120 rysi, a teren ich występowania obejmuje ok. 13 200 km². Efektem działań projektowych ma być zwiększenie zarówno liczby zwierząt (do 149), jak i areału, na którym bytują (o minimum 4 000 km²).

To niezwykle wartościowy projekt – ocenia prof. Mirosław Ratkiewicz z UwB.

- Jest bardzo ważne, by nauka reagowała na aktualne, istotne dla społeczeństwa i dla gospodarki wyzwania. Ten projekt jest odpowiedzią na wyzwania związane z czynną ochroną przyrody, ale - pośrednio - będzie miał też wpływ właśnie na społeczeństwo i gospodarkę. Wprowadzenie, czy ściślej przywrócenie tzw. szczytowych drapieżników, do których należą rysie, na obszary zdominowane przez człowieka, przyczyni się do większej równowagi w ekosystemie i jego stabilności. Dlaczego? Ponieważ więcej drapieżników w praktyce oznacza lepszą regulację liczby chociażby ssaków kopytnych. To z kolei wpłynie na lepszą kondycję lasów, bo zwierzęta kopytne żywią się m.in. młodymi pędami drzew. Gdy lepiej będą funkcjonowały ekosystemy leśne – będą one lepiej chronić nas przed zmianami klimatycznymi. Taka samoregulacja ekosystemu jest też ważna z punktu widzenia gospodarki rolnej, bo można się spodziewać mniejszej liczby szkód od zwierzyny w uprawach w sąsiedztwie lasów i wypłacanych z tego tytułu rolnikom odszkodowań - wylicza prof. Mirosław Ratkiewicz z Katedry Zoologii i Genetyki UwB.

Na terenie naszego kraju rysie występują w dwóch odrębnych populacjach: karpackiej oraz północno-wschodniej (bałtyckiej). Obie charakteryzuje nie tylko fizyczna izolacja, ale także odrębność genetyczna. Przyszłość populacji bałtyckiej jest niepewna, a szansą na jej przetrwanie w dłuższej perspektywie jest zwiększenie liczby lokalnych, zróżnicowanych genetycznie populacji tego gatunku. Jednocześnie mają być stworzone warunki do przemieszczania się osobników i przepływu genów w ramach bałtyckiej metapopulacji rysi w Polsce, jak również na Litwie i w Europie Środkowej.

Aby to osiągnąć, osobniki przeznaczone do rozmnażania i wsiedlania muszą być starannie dobrane, posiadać cechy genetyczne charakterystyczne dla populacji nizinnej tego gatunku, co zwiększy szanse ich przetrwania. I właśnie za analizy genotypowania rysi w tym ważnym projekcie będą odpowiadali badacze z Wydziału Biologii UwB. Obiektem badań będą zarówno osobniki hodowane, jak i te urodzone na wolności, a także rysie, które mogą pojawiać się w rejonie wsiedleń w wyniku naturalnego przemieszczania się.

- Będziemy określać pokrewieństwo genetyczne poszczególnych osobników, ich przynależność populacyjną oraz poziom zmienności genetycznej. Wykorzystamy w tym celu próbki krwi, włosów, innych tkanek, albo odchody rysi. Na tej podstawie będziemy rekomendować zwierzęta przeznaczone do kojarzenia w hodowlach oraz wypuszczania na wolność na konkretnym obszarze - wyjaśnia prof. Mirosław Ratkiewicz.

 Dodatkowo, biolodzy z Uniwersytetu w Białymstoku opracują koncepcję działania Biblioteki genotypów rysi, będą też w niej umieszczać dane pochodzące z przeprowadzonych analiz (także te przekazane przez partnerów projektu).

W realizację zadań po stronie największej podlaskiej uczelni będzie też zaangażowana Maria Truskolaska ze Wschodniego Ośrodka Transferu Technologii UwB.

To nie pierwszy poświęcony rysiom projekt realizowany przez Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze, z udziałem naukowców z Uniwersytetu w Białymstoku. Poprzedni, zatytułowany „Powrót rysia do północno-zachodniej Polski”, zakończył się w 2022 r.

Autorzy zdjęć:
- Roksana Czerniawska, ZTP
- Marcin Grzegorzek, ZTP
- prof. Rafał Kowalczyk, IBS PAN