Znakomity polski pedagog prof. Tadeusz Andrzej Pilch odebrał w środę (31 maja) tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku. Jest 22. osobą, której Senat UwB nadał tę godność.

Prof. Tadeusz Pilch, emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego, należy do wąskiego grona czołowych polskich pedagogów. Ma bogaty dorobek naukowy i wiele wybitnych osiągnięć z zakresu pedagogiki społecznej, ale też oświaty dorosłych, pracy socjalnej oraz polityki społecznej.

W środę, 31 maja 2023 r., ten znakomity pedagog odebrał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku. Uroczystość odbyła się w auli im. Janusza Korczaka Wydziału Nauk o Edukacji. Wzięli w niej udział przedstawiciele największej podlaskiej uczelni, świata nauki i edukacji, mediów oraz najbliżsi honorowego doktora.

Laudację na cześć prof. Pilcha wygłosił prof. Mirosław Sobecki dziekan Wydziału Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku. Podkreślał, że bohater tej uroczystości to postać wielowymiarowa.

- Jego cechy charakterystyczne, to nade wszystko aktywność i bezkompromisowość w dążeniu do prawdy i obnażaniu mechanizmów społecznej niesprawiedliwości oraz odwaga w prezentowaniu efektów swoich naukowych dokonań. Z pierwszego wykształcenia filozof, z wyboru pedagog społeczny, z temperamentu zaangażowany kreator rzeczywistości społecznej. W każdej sferze swojej aktywności, zarówno w pracy naukowej, jak też w praktyce społecznej, Profesor Tadeusz Pilch uznaje prawdę za podstawowy aksjomat, za naczelną wartość, stanowiącą fundament działania. Poprzez to z całą mocą wpisuje się w istotę Uniwersytetu i nauki, dla których zmierzanie ku prawdzie jest esencją istnienia – mówił prof. Mirosław Sobecki.

Przypominał, że prof. Tadeusz Pilch zbudował zręby alternatywnej, zaangażowanej społecznie pedagogiki nowego humanizmu. Jest to wizja pedagogiki wolnej od ideologii i wyznaczonych przez ideologię partykularnych celów partyjnych, kulturowych, religijnych. Pedagogiki, która własnymi siłami wolnych i świadomych ludzi buduje wspólny i wolny świat; świat „kultury pokoju”, otwarty dla wszystkich ludzi dobrej woli.

- Uprawiana przez profesora Tadeusza Pilcha pedagogika społeczna cechuje się silnym zaangażowaniem o zabarwieniu politycznym. Wielu pedagogów mogłoby Go nazwać walczącym intelektualistą. Bez wątpienia Profesor jest konsekwentnym krytykiem systemów społecznych krzywdzących najsłabszych. Często słyszeliśmy i słyszymy z ust Profesora omne malum ex potestat i – jak to często podkreślał bohater dzisiejszej uroczystości – nie ma w tym przywoływaniu myśli św. Ambrożego ani cienia anarchizmu, jest natomiast permanentne przypominanie etosu służby i upominanie się o elementarne zasady sprawiedliwości społecznej – podkreślał dziekan Wydziału Nauk o Edukacji UwB.

O zasługach i znakomitych osiągnięciach prof. Tadeusza Pilcha – jako pedagoga, naukowca i obywatela – mówili też recenzenci postępowania o nadanie tytułu: prof. dr hab. Ewa Jarosz z Uniwersytetu Śląskiego, prof. dr hab. Maria Mendel z Uniwersytetu Gdańskiego oraz prof. dr hab. Wiesław Theiss z Uniwersytetu Warszawskiego.

- Tadeusz Pilch - mistrz. Twórca. Badacz. Nauczyciel. Przewodnik. Przyjaciel. Buntownik. Działacz. Wszystkie te określenia są Mu właściwe. Pod Tymi „postaciami” znamy Go, chyląc dzisiaj czoła przed Jego autorytetem i tym co dał, czym obdarował polską pedagogikę społeczną i nas-  pedagogów społecznych. A dar ten jest ogromny i wieloraki. Z jednej strony to setki tekstów naukowych - rozpraw, artykułów, monografii i prac zbiorowych, ale z drugiej, to przykład jaki nam sobą samym daje: naukowca i człowieka będącego emanacją pedagogiki społecznej – mówiła w swoim wystąpieniu prof. Ewa Jarosz.

- Tadeusz Pilch stawia pytania, nawet więcej niż trudne. One są nie do zniesienia i „jątrzą”, ale wyzwalają konflikty, skutecznie otwierając oczy i nakazując opuszczenie miłej sfery osobistego komfortu, albo – jak pisał w „Biuletynie Stowarzyszenia” założonego przez siebie Ruchu Pedagogów Społecznie Zaangażowanych – wyjście z „klimatu samouwielbienia”, w jakim (niestety, często z lubością) przebywamy w Polsce ostatnich lat, intensywnie trenując megalomanię narodową. Profesor pyta, budząc i w nas ten rodzaj wrażliwości, który sam posiada – zaznaczała z kolei prof. Maria Mendel.

Zdaniem trzeciego recenzenta prof. Wiesława Theissa, prof. Pilch – filozof, pedagog i działacz społeczny – w każdym wymiarze swojej pracy naukowej posługiwał się prawdą, jako normą i zasadą działania.

- Prawdę i sprawiedliwość zaliczył – obok uprawiania przyjaźni i czynienia sprawiedliwości – do swoich „sztandarowych” wartości życiowych. Za pomocą prawdy, sięgającej najgłębszych źródeł humanizmu i humanitaryzmu, budował i buduje własną, oryginalną odmianę pedagogiki społecznej, dyscyplinę, która – jak pisał – ma „objaśniać świat”, ale i „zmieniać ten świat!” – mówił prof. Theiss.

Ważnym punktem środowej uroczystości był wykład honorowego doktora Uniwersytetu w Białymstoku. Prof. Tadeusz Pilch skupił się w nim na władzy i humanizmie.

- Władza i humanizm narodziły się wraz z narodzinami zorganizowanego życia społecznego, jeszcze w warunkach plemiennych. Władza pierwotna tworzyła się jako władza, która organizowała życie wspólnoty: zdobywanie pożywienia, podział owoców tej pracy, próbę sprawowania opieki i troski nad tymi, którzy tej opieki i troski wymagali. Była to władza opiekuńcza i służebna. Ta władza nie miała nic wspólnego z naszymi współczesnymi wyobrażeniami o władzy. Te kilkanaście wieków wspólnoty plemiennej człowieka stało się podstawą pierwszej definicji władzy, której autorem był Arystoteles: władza polityczna to sztuka rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne – przypominał prof. Tadeusz Pilch.

Zaznaczał, że na przestrzeni wieków te definicje zmieniały się, a władza stawała się coraz bardziej niedostępna, sakralna, miała panować, budzić lęk. Efektem tego są wojny, ofiary, zagrożenia.

- Za tymi incydentami kryje się władza polityczna, która nie zna pojęcia humanizmu, nie zna pojęcia cnoty, nie zna pojęcia współdziałania, zna tylko pojęcia: zwycięstwo i panowanie – mówił prof. Pilch.

Dodawał, że władza panująca nie szanuje żadnego elementu i składnika humanizmu. Dlatego pomiędzy tymi dwoma zjawiskami istnieje ustawiczny konflikt.

- Powinniśmy się zastanowić, co należało by zrobić, by doprowadzić do dominacji humanizmu nad władzą. Szczególne zadania spoczywają tu na edukacji, na pedagogice, na wychowaniu. Czołowe miejsce zajmuje tu uniwersytet. Jest instytucją dostojeństwa, która reprezentuje, ze swojej definicji, wszelkie atrybuty dostojności, godności i ochrony człowieka. Dlatego budowanie nowej cywilizacji polega nie tylko na budowaniu wiedzy, ale też na budowaniu i upowszechnianiu mądrości – mówił pedagog.

W trakcie wystąpienia honorowego doktora pojawił się też wątek białostocki oraz więzi z naszym regionem i uczelnią. Naukowym mistrzem prof. Pilcha był pochodzący z Białegostoku prof. Ryszard Wroczyński. Honorowy doktor wspominał też swoje wizyty na Uniwersytecie w Białymstoku, spotkania z „ojcami założycielami” największej podlaskiej uczelni, współpracę z uniwersyteckimi pedagogami.

- Uczestniczyłem chyba w 19 różnych konferencjach i zdarzało się, że pozwalano mi nawet wygłosić referaty – mówił z uśmiechem prof. Pilch. – Te wszystkie doświadczenia spowodowały, że zbudowałem sobie wyobrażenia, że ludzie tego regionu, tej uczelni, są ludźmi wyposażonymi w szczególne prospołeczne dyspozycje, w gotowość do współdziałania i współpracy. Dzisiejszą uroczystość traktuję jako pewien rodzaj szczególnego, nobilitującego gestu tego środowiska wobec mojej osoby, oczywiście niespecjalnie zasłużonego, bo ordery nie zawsze trafiają na właściwe piersi.

Profesor Tadeusz Pilch urodził się 26 lipca 1939 roku w Bielczy w Małopolsce. Po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego w Tarnowie w 1957 roku rozpoczął studia na Wydziale Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Na tej uczelni został zatrudniony jako asystent na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UW, w Katedrze Pedagogiki Społecznej, a potem związał z nią całe zawodowe życie.

Pod kierunkiem prof. Ryszarda Wroczyńskiego przygotował pracę doktorską pt. „Metody poznawania i pomiaru środowiska wychowawczego w pedagogice polskiej” (1969 r.) Rozprawa została opublikowana w prestiżowym wydawnictwie Ossolineum pt. „Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych” (1971). Tej problematyce poświęconych było wiele kolejnych publikacji autorstwa lub współautorstwa prof. Tadeusza Pilcha. Wyjątkowe miejsce wśród nich zajmuje książka „Zasady badań pedagogicznych” (1977, wyd. II. poszerzone 1995).

Lista publikacji z udziałem prof. Pilcha, w tym monografii i podręczników, obejmuje kilkaset pozycji. Wśród nich są książki oceniane jako pionierskie, np. „Pedagogika społeczna” (red. T. Pilch, Irena Lepalczyk, 1993, wyd. II 1995) oraz leksykon „Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej” (red. Danuta Lalak, T. Pilch, 1999). Prof. Pilch jest też redaktorem "Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku" - publikacji wydawanej w latach 2003-2008 (składa się z 7 tomów oraz Suplementu wydanego w roku 2010).

Profesor Tadeusz Pilch jest członkiem Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk (to już ósma kadencja z jego udziałem).

Profesor to jednak nie tylko badacz - pracę naukową z powodzeniem łączył z działalnością społeczną (animator ruchu Uniwersytetów Ludowych, prezes Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych) oraz służbą publiczną (wiceminister edukacji w latach 1992-1995, z ramienia PSL).

W dniu 26 kwietnia 2023 roku, Senat Uniwersytetu w Białymstoku, uchwałą nr 3197, nadał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku prof. dr. hab. Tadeuszowi Andrzejowi Pilchowi „za niezłomność w głoszeniu idei humanizmu, tolerancji i dialogu. Za współtworzenie naukowej szkoły pedagogiki, opartej na misji służby społecznej”.

W trakcie uroczystości wręczenia tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku, został odczytany list gratulacyjny od Ministra Edukacji i Nauki. Listy gratulacyjne dla prof. Tadeusza Pilcha przesłali też rektorzy wielu polskich uczelni, w tym m.in. Politechniki Białostockiej, Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.