20 kolorowych tablic, przedstawiających 160 gatunków chronionych roślin i 160 gatunków chronionych zwierząt w naszym kraju, składają się na wystawę pt. „Rośliny i zwierzęta chronione w Polsce na planszach Ligi Ochrony Przyrody”, którą można już oglądać w holu Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku przy ul. Ciołkowskiego 1J (kampus UwB). Ekspozycję przygotowało Uniwersyteckie Centrum Przyrodnicze im. Prof. A. Myrchy. Będzie ona prezentowana do 31 października 2024 r.

- Na dziesięciu kolorowych planszach zobaczymy chronione rośliny rosnące w różnych siedliskach, w tym: rośliny brzegu Bałtyku i solnisk śródlądowych, jezior, rzek i stawów torfowisk, łąk i brzegów wód, ciepłolubnych muraw, borów i wrzosowisk, widnych lasów i zarośli, cienistych lasów, górskich lasów i ziołorośli oraz górskich polan, hal i turzycowisk. Z kolei na planszach dotyczących zwierząt chronionych znajdują się: bezkręgowce siedlisk wodnych, bagiennych i podmokłych, owady, pajęczaki łąk, pól i lasów, ryby, płazy i gady, ptaki siedlisk wodnych i szuwarowych, ptaki bagien i siedlisk nawodnych, ptaki siedlisk leśnych, ptaki lasu, krajobrazu kulturowego i gór, ptaki siedlisk różnych, ssaki drobne oraz ssaki większe – wymienia dr Anna Matwiejuk, dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Przyrodniczego im. Profesora Andrzeja Myrchy.

Dodaje, że w dzisiejszych czasach, kiedy następuje degradacja środowiska, ginie wiele gatunków roślin i zwierząt, ubożeje bioróżnorodność, niszczone są cenne pod względem przyrodniczym tereny, ważne są zagadnienia związane z ochroną przyrody.

- Niestety, coraz częściej tracimy poczucie, że jesteśmy częścią świata i przyrody oraz że mamy ogromny wpływ na stan otaczającego nas środowiska. Aby skutecznie działać na rzecz środowiska i ograniczyć działania niepożądane, musimy tego chcieć i wiedzieć jak to zrobić. Jednym z pierwszych kroków może być poznanie przez nas otaczającego świata roślin i zwierząt, w tym jakie gatunki są objęte ochroną – dodaje dyrektor UCP.

Podkreśla, że ochrona gatunkowa roślin i zwierząt to jedna z obowiązujących form ochrony przyrody na świecie i w Polsce. Jej celem jest zachowanie rzadkich, endemicznych i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin oraz zwierząt, występujących dziko na terenie danego kraju, a także ich siedlisk i ostoi. Ochrona gatunkowa zapewnia zabezpieczenie różnorodności biologicznej na różnych poziomach: genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym.

- W Polsce ochroną ścisłą objętych jest 415 gatunków roślin i 589 gatunków zwierząt, w tym: 92 gatunki bezkręgowców i 497 kręgowców. 65% gatunków dzikiej flory i fauny naszego kraju to gatunki leśne. Zwierzętami chronionymi w Polsce są m.in.: chomik europejski, cietrzew, czajka, gil, głuszec, kozica, modliszka zwyczajna, niedźwiedź brunatny, przepiórka, ryś, sójka, wilk, wróbel, zimorodek, żaba moczarowa, żbik, żubr, a roślinami: lilia złotogłów, mikołajek nadmorski, rosiczka okrągłolistna, szarotka alpejska, wrzosiec bagienny i inne – wylicza dr Anna Matwiejuk.

Przypomina, że tradycja ochrony przyrody w Polsce sięga XI wieku, jeszcze czasów piastowskich, kiedy pojawiały się pierwsze dekrety dotyczące chronienia niektórych gatunków zwierząt i roślin. Pierwszym organizmem, który w Polsce objęto ochroną był bóbr europejski. Pierwszy król Polski Bolesław I Chrobry (ur. 967 – zm. 1025) wydał pierwszą, najstarszą regulację prawną dotyczącą ochrony zwierząt – akt ochrony gatunkowej, zabraniający polowań na bobry w naszym kraju. W tym celu władca powołał specjalny urząd bobrowniczy, na czele którego stanął pan bobrowy. Podlegali mu bobrownicy, którzy sprawowali opiekę nad żeremiami w imieniu króla.

Za czasów Kazimierza III Wielkiego (1310 – 1370) rozpoczęto chronić lasy i objęto ochroną dęby, wprowadzając kary za ich wyrąb. W XV wieku Władysław II Jagiełło (1362 – 1434) wystąpił o ochronę cisów oraz wprowadził zarządzenia ograniczające polowania na dzikie konie, tury, jelenie oraz łosie. Zygmunt II August (1520 – 1572) wprowadził ochronę żubrów, sokołów wędrownych i łabędzi niemych oraz utrzymał ochronę bobrów.

Za czasów Stefana Batorego (1533 – 1586) wprowadzono czas ochronny dla ryb odbywających tarło. Zygmunt III Waza (1566 – 1632) stanął w obronie zagrożonych wyginięciem turów. U schyłku I Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław II August (1732 – 1798) wprowadził uniwersał leśny, który regulował gospodarkę leśną na obszarze kraju.

Zręby nowoczesnej ochrony gatunkowej zwierząt stworzyła ustawa o ochronie świstaków i dzikich kozic tatrzańskich, wydana we Lwowie pod zaborem austriackim 10 lipca 1869 r. przez galicyjski Sejm Krajowy. Pierwsze, polskie przepisy zapisane w konstytucji, związane z ochroną przyrody pojawiły się na łamach tzw. Konstytucji marcowej z 17 marca 1921 r. W 1919 r. została powołana Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody, która w 1926 r. została przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody. Dwa lata później, w 1928 r. z jej inicjatywy powstała Liga Ochrony Przyrody (LOP).

Liga Ochrony Przyrody jest najstarszą organizacją ekologiczną w Polsce. Do zadań LOP należy ochrona przyrody oraz otaczanie jej opieką, oddziaływanie środkami prawnymi na instytucje, podmioty gospodarcze i osoby nie przestrzegające obowiązujących przepisów i zasad ochrony przyrody i środowiska przyrodniczego. Ponadto LOP inspiruje i popiera wszelkie formy działalności publicznej w kreowaniu i wdrażaniu zasad ekorozwoju.