Ratowanie unikatowych supraskich katakumb to wspólne przedsięwzięcie trzech białostockich uczelni: Uniwersytetu w Białymstoku, Politechniki Białostockiej i Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku oraz Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej i monasteru w Supraślu. Prace w terenie już trwają, a nadzoruje je m.in. archeolog dr hab. Maciej Karczewski, prof. UwB z Wydziału Stosunków Międzynarodowych. W projekt zaangażowani są również biolodzy, chemicy i historycy z największej podlaskiej uczelni.

Znajdujące się w przy Monasterze Zwiastowania Najświętszej Bogarodzicy w Supraślu  katakumby to jeden z najstarszych zachowanych elementów zespołu klasztornego. To także Pomnik Historii i unikalny zabytek na skalę europejską.

- Katakumby są namacalnym świadectwem wielokulturowości, wieloreligijności i wielkości Supraśla oraz tej części województwa podlaskiego w XVI, XVII i XVIII wieku, bo zostały one zbudowane nie tylko jako miejsce spoczynku mnichów supraskich, ale również grzebani byli tu dobrodzieje monasteru. Trzeba zacząć od rodu, który odcisnął chyba największe piętno na Podlasiu, czyli od Chodkiewiczów, ale mamy też Czartoryskich, Sanguszków, Sapiehów. Są Siemaszkowie, Słuccy, Tyszkiewiczowie, Massalscy, Olelkowicze, Wiśniowieccy – wymienia archeolog dr hab. Maciej Karczewski, prof. UwB z Wydziału Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu w Białymstoku.

Przypomina, że przez wiele lat, zwłaszcza po II wojnie światowej, to wyjątkowe miejsce ulegało destrukcji. Lata 40. - plądrowanie, lata 50 - studenci potrzebowali szkieletów do nauki anatomii, a uczniowie modeli do rysunku. Katakumby były źródłem pomocy dydaktycznych i modeli. Pojawili się też poszukiwacze skarbów, którzy szukali legendarnego tunelu, łączącego katakumby z klasztorem. Po tych poszukiwaniach została „pamiątka” – dziura w ścianie.

Teraz pojawiła się realna szansa na zachowanie zabytku i to przy udziale m.in. naukowców z Uniwersytetu w Białymstoku. To cały zespół ekspertów, a wśród nich archeolodzy, biolodzy, chemicy, historycy.

- Po długich przygotowaniach i pracach studialnych, wreszcie ruszyły prace badawcze w supraskich katakumbach. Biorą w nich udział przedstawiciele Uniwersytetu w Białymstoku, Politechniki Białostockiej, Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku oraz Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, ale chęć dołączenia deklarują kolejne uczelnie, w tym Wojskowa Akademia Techniczna. Prof. Jerzemu Uścinowiczowi, architektowi z Politechniki Białostockiej potrzebne były informacje dotyczące gabarytów obiektu. Dlatego założyliśmy kilka wykopów na zewnątrz katakumb. Znaleźliśmy narożniki, a także ślady po robotnikach, którzy pod koniec XIX albo na początku XX wieku, wzmacniając katakumby, rozkopali groby znajdujące się po północnej stronie. Zrobili tam wykop budowlany, a kości ludzkie, niestety bez szacunku, wróciły do tego wykopu. Znaleźliśmy też część wykopów z 1984 roku. To wtedy zostały przeprowadzone te legendarne badania, które są często przytaczane w literaturze, zresztą w nienajlepszym kontekście, bo miały doprowadzić do pogorszenia się stanu katakumb, ale faktem jest, że były to pierwsze duże badania i my po części posiłkujemy się ich wynikami – wyjaśnia prof. Karczewski.

Dodaje, że kolejną istotną sprawą jest to, co znajduje się wewnątrz katakumb. Na podstawie niewielkiego wykopu archeologicznego (metr na metr), ale bardzo – jak podkreśla archeolog z UwB – „napchanego informacjami”, można dowiedzieć się m.in. o przeprowadzonym tu ponad sto lat temu gruntownym remoncie tego miejsca, by nadal spełniało swoją rolę. To wtedy dosypano trochę piachu, położono nowy bruk, rozbierając prawdopodobnie starszą warstwę i wybierając część warstwy błota, która się tu formowała przez wieki.

- Oprócz tego, od zachodniej strony katakumb mamy odsłoniętą pełną konstrukcję ściany. Do tej pory było widać tylko to, co wystawało nad ziemię, czyli nisze grzebalne. W tej chwili wiemy, że, przebudowując część katakumb, podniesiono poziom posadzki, stąd te nisze są umieszczone tak nisko. Ale mamy też cały fundament kamienny spajany zaprawą wapienną. Mamy też rozpoznane podłoże geologiczne – jego analizą zajmie się prof. Piotr Banaszuk z Politechniki Białostockiej. Z perspektywy naszego uniwersytetu bardzo ważny jest udział naukowców z Wydziału Biologii, ponieważ z każdej warstwy, po konsultacjach z prof. Mirosławą Kupryjanowicz i dr hab. Danutą Drzymulską, prof. UwB, pobieramy próbki do analizy na zawartość makroskopowych szczątków organicznych, czyli szczątków roślin, zwierząt. Natomiast prorektor naszej uczelni prof. Izabela Święcicka osobiście jest zainteresowana czymś, co będzie zupełnym novum, jeżeli chodzi o archeologię historyczną, czyli badaniami biochemicznymi flory bakteryjnej w katakumbach. Bardzo ważna będzie również identyfikacja pozostałości zwierzęcych. Mam tu na myśli owady, które żerowały w tym miejscu. Te badania mogą nam dużo powiedzieć – mówi dr hab. Maciej Karczewski, prof. UwB.

Badania w Supraślu, które rozpoczęły się kilka dni temu, będą w najbliższym czasie kontynuowane. Pozwolenie na ich prowadzenie obowiązuje do przyszłego roku. Obecnie kończą się już wykopy, a rozpoczyna analiza stanu zachowania krypt z perspektywy archeologicznej.

- W przyszłym roku katakumby muszą zostać zabezpieczone, a potem, zgodnie z deklaracją biskupa supraskiego Andrzeja, mają służyć wszystkim. Ma to być jednocześnie obiekt kultu, ale też ważne miejsce na szlaku turystycznym Podlasia. Aby tak się stało, musi zostać wykonana praca projektowa oraz infrastruktura udostępniająca. Przed nami jeszcze parę lat pracy – dodaje prof. UwB Maciej Karczewski.