Działające przy Wydziale Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku Obserwatorium Astronomiczne oferuje zajęcia edukacyjne dla uczniów szkół średnich lub VIII klasy szkoły podstawowej. Do wyboru są cztery tematy: „Warunki, narzędzia i rezultaty obserwacji astronomicznych”, „Słońce”, „Zachód Słońca oczami fizyka” oraz „Noc astronoma”. Zajęcia poprowadzi astronom Andrzej Branicki. Zainteresowani nauczyciele mogą się już zgłaszać.

Spotkanie pt. „Warunki, narzędzia, i rezultaty pracy astronomów” będzie odbywało się dwa razy w miesiącu, niezależnie od pogody. Może wziąć w nim udział, po wcześniejszym uzgodnieniu terminu, nie więcej niż 22 uczniów. Pozostałe zajęcia: „Słońce”, „Zachód Słońca oczami fizyka” i „Noc astronoma” są adresowane do uczniów zainteresowanych astronomią w stopniu szczególnym. W tych lekcjach może wziąć udział 7 uczniów wraz z opiekunem/nauczycielem. Będą one miały charakter praktyczny – uczniowie będą wykonywać obserwacje, umożliwiające wyznaczanie przybliżonych wartości wielkości astronomicznych lub dokonywanie ważnych, jakościowych wniosków i ocen. Od uczniów uczestniczących w tych zajęciach wymagane będzie wcześniejsze przygotowanie się - przeczytanie kilku/kilkunastu stron wskazanego tekstu.

Program zajęć obserwacyjnych wymaga pogodnego nieba, więc ustalenie ich terminu będzie możliwe z wyprzedzeniem nie większym niż 2-3 dni. Zajęcia będą prowadzone w pomieszczeniach i na tarasie Obserwatorium Astronomicznego. Każde spotkanie potrwa ok. 2 godzin.

Chęć uczestniczenia w wybranych zajęciach, jak również rezygnację po wcześniejszym uzgodnieniu terminu, nauczyciel powinien przesłać na adres mailowy: branicki@uwb.edu.pl.

Szczegółowy opis zajęć:

WARUNKI , NARZĘDZIA I REZULTATY OBSERWACJI ASTRONOMICZNYCH

Spotkanie pod tym tytułem będzie poświęcone omówieniu:

• warunków jakie powinny spełniać miejsca, w których są lokowane największe astronomiczne obserwatoria,
• rodzajów i podstawowych cech typowych astronomicznych instrumentów obserwacyjnych
• standardowych procedur badawczych i ich rezultatów.

Pierwsza cześć spotkania będzie się odbywać w sali na trzecim piętrze budynku Obserwatorium. Wypełni ją prezentacja i omówienie zasygnalizowanej wyżej tematyki – ok. 45 minut. W drugiej części - odbywającej się na tarasie i w kopule obserwatorium -  uczniowie będą mieli możliwość poznania konstrukcji typowych amatorskich teleskopów optycznych oraz teleskopu będącego głównym instrumentem obserwacyjnym Obserwatorium.

SŁOŃCE

Uczestnictwo w spotkaniu należy poprzedzić przeczytaniem fragmentu książki „Na własne oczy”, str. 129-150 oraz 151-162.

Plan zajęć: 

• Demonstracja różnych sposobów tworzenia obrazu Słońca przy wykorzystaniu: camera obscura, lornetki, typowej amatorskiej lunety, wyspecjalizowanej lunety tworzącej obraz Słońca w wąskim przedziale długości fal,
• Obserwacja i omówienie najważniejszych cech obrazu Słońca – pociemnienie brzegowe, plamy, pochodnie, protuberancje, granulacja,
• Obserwacja i omówienie widma słonecznego światła,
• Sugestie innych obserwacji możliwych do samodzielnego wykonania: 1) Śledzenie zmian zaplamienia 2) Oszacowanie okresu rotacji Słońca.

ZACHÓD SŁOŃCA OCZAMI FIZYKA

W tracie spotkania będą obserwowane i badane zjawiska towarzyszące zachodowi Słońca.

Plan zajęć:

• Omówienie procesu rozpraszania światła w ziemskiej atmosferze,
• Oszacowanie („grube”) wysokości najgęstszej warstwy ziemskiej atmosfery,
• Oszacowanie wysokości warstw atmosfery generujących poszczególne barwy wieczornej zorzy,
• Obserwacja i pomiary cienia ziemskiego globu w atmosferze,
• Oszacowanie grubości najgęstszej warstwy ziemskiej atmosfery na podstawie pomiaru kątowej wysokości cienia Ziemi,
• Sugestie innych obserwacji dotyczących tego okresu doby możliwych do samodzielnego wykonania: 1) Obserwacje „podświetlania” chmur 2) Obserwacje i wyznaczenie wysokości srebrzystych obłoków.

Uczestnictwo w spotkaniu należy poprzedzić przeczytaniem fragmentów książki „Na własne oczy” (str. 45-65/74-80) poświęconych zjawisku rozpraszania światła.

NOC ASTRONOMA       

Wpływ na szczegółowy program tego spotkania będzie mieć data, od której zależy dostępna obserwacjom część nieba. Edukacyjnie najbardziej interesujące wydają się te noce, podczas których będzie widoczny Księżyc lub któraś z planet Układu Słonecznego. Poniżej przedstawione są scenariusze lekcji, w których głównym tematem byłby któryś z tych obiektów:

Księżyc

Uczestnictwo w spotkaniu, którego głównym bohaterem będzie Księżyc, należy poprzedzić przeczytaniem fragmentów książki „Na własne oczy” poświęconych Księżycowi (w szczególności str. 171-207).

Plan zajęć:

• Obserwacja widma księżycowego światła,
• Omówienie zależności pomiędzy światłocieniowym obrazem księżycowego globu a fazą,
• Identyfikacja widocznych gołym okiem wielkoskalowych struktur na powierzchni Księżyca: mórz, górskich łańcuchów i kraterów,
• Omówienie procesów, które kształtowały i kształtują rzeźbę terenu Księżyca,
• Oszacowanie rozmiarów i wysokości wybranych kraterów i wzniesień,
• Orientacyjne („grube”) oszacowanie odległości Księżyca,
• Wykonanie zdjęcia Księżyca,

Sugestie innych obserwacji Księżyca możliwych do samodzielnego wykonania: 1) Obserwacja ruchu Księżyca względem gwiazd 2) Ocena kształtu orbity Księżyca na podstawie pomiarów średnicy jego tarczy 3) Obserwacja „światła popielatego”. W najbliższych miesiącach wykonanie wymienionych zamierzeń będzie możliwe w następujących okresach: 26.02.23 - 2.03.23 / 27.03 - 1.04.23 / 26.04.23 - 1.05.23 / 26.05.23 - 30.05.23

Wenus

Uczestniczenie w spotkaniu z Wenus jako główną bohaterką należy poprzedzić przeczytaniem fragmentów książki „Na własne oczy” poświęconych Wenus (w szczególności, str. 253 -268).

Plan zajęć:

• Omówienie cykliczności widoczności Wenus – „Jutrzenka”, „Gwiazda Wieczorna”,
• Obserwacja widma światła planety – wnioski,
• Obserwacja i pomiary geometrii jasnej części globu planety,
• Oszacowanie odległości do planety i promienia jej wokółsłonecznej orbity na podstawie wykonanych pomiarów,
• Wykonanie zdjęcia planety.

Sugestie innych obserwacji Wenus możliwych do samodzielnego wykonania: 1) Badanie zależności między kątową odległością Słońce-Wenus a jasnością Wenus 2) Oszacowanie promienia orbity Wenus i jej odległości od Ziemi na podstawie pomiarów kątowej odległości Słońce-Wenus. Wykonanie wymienionych obserwacji i pomiarów będzie możliwe w okresie: 1.02.23 -15.06.23

Mars

Uczestnictwo w tym spotkaniu należy poprzedzić przeczytaniem fragmentów książki „Na własne oczy” poświęconych tej planecie (w szczególności, str. 253-260 oraz 268-273)

Plan zajęć:

• Omówienie cykliczności widoczności Marsa,
• Obserwacja widma światła Marsa,
• Obserwacja tarczy planety,
• Wykonanie zdjęcia
• Sugestie innych obserwacji możliwych do samodzielnego wykonania: obserwacja zmian położenia Marsa na tle gwiazd.

Wykonanie wymienionych obserwacji i pomiarów będzie możliwe w okresie: 1.02.23 - 1.05.23 

Jowisz

Uczestnictwo w spotkaniu należy poprzedzić przeczytaniem fragmentów książki „Na własne oczy”, poświęconych tej planecie (w szczególności, str. 253-257 oraz 268-278)

Plan zajęć:

• Omówienie cykliczności widoczności Jowisza,
• Obserwacja widma światła Jowisza,
• Obserwacja szczegółów tarczy Jowisza i położenia księżyców Galileuszowych,
• Wykonanie zdjęcia planety,
• Porównanie położenia Jowisza i księżyców w odstępie ok. 2 godzin - wnioski,
• Sugestie innych obserwacji możliwych do samodzielnego wykonania: 1) Porównywanie obrazu Jowisza i położenia księżyców względem tarczy po kilkudobowych odstępach 2) Omówienie metody oszacowania promienia orbity Jowisza na podstawie obserwacji zmian położenia planety na tle gwiazd. 

Wykonanie wymienionych obserwacji i pomiarów będzie możliwe w okresie: 1.02.23 -10.03.23

Andrzej Branicki od ponad 40 lat pracuje na Wydziale Fizyki UwB. Jest autorem trzech książek: „W stronę nieba interaktywna szkoła astronomii”, „Na własne oczy. O samodzielnych obserwacjach nieba” oraz „Obserwacje i pomiary astronomiczne dla studentów, uczniów i miłośników astronomii”. Dwie pierwsze wydał PWN, trzecią Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Wszystkie trzy zostały znakomicie odebrane przez środowisko polskich astronomów i przez czytelników. Każda z nich miała już kilka dodruków. Polskie Towarzystwo Astronomiczne uhonorowało Andrzeja Branickiego nagrodą i medalem im. Włodzimierza Zonna "Za popularyzację wiedzy o Wszechświecie".