W korpusie południowym Klasztoru Męskiego Zwiastowania NMP w Supraślu można już oglądać wystawę: „Katakumby Monasteru Supraskiego – pomnik historii – przeszłość i przyszłość”. Ekspozycja jest podsumowaniem pierwszego etapu współpracy naukowo-badawczej i projektowej nawiązanej przez Klasztor z białostockimi uczelniami wyższymi: Uniwersytetem w Białymstoku, Politechniką Białostocką i Uniwersytetem Medycznym w Białymstoku oraz Chrześcijańską Akademią Teologiczną w Warszawie, w celu ratowania supraskich katakumb monastyrycznych. Autorem wystawy jest architekt prof. Jerzy Uścinowicz z PB.

Uroczyste otwarcie wystawy odbyło się w niedzielę, 21 maja 2023 r. Wzięła w nim udział m.in. prof. Izabela Święcicka – prorektor ds. nauki i współpracy międzynarodowej UwB.

- Jest to bardzo dobry przykład współpracy kilku uczelni i Kościoła i bardzo cieszę się, że jesteśmy w tym wszyscy razem - podkreślała prof. Święcicka. - Wybraliśmy do działań naszych najlepszych specjalistów, którzy działają razem, wspólnie.

Jednym z nich jest dr hab. Maciej Karczewski, prof. UwB - archeolog z Wydziału Historii i Stosunków Międzynarodowych i jednocześnie kurator wystawy. Jak mówił, katakumby supraskie to obiekt wyjątkowy pod wieloma względami.

– Nie waham się określić katakumb supraskich mianem Panteonu Rzeczpospolitej Obojga Narodów ze względu na to, kto w tych katakumbach spoczął w ciągu tych kilku wieków od momentu ich wzniesienia, aż po wiek dwudziesty. Katakumby supraskie są też taką soczewką, w której skupia się historia, ta odleglejsza, ale też historia XX wieku, która szczególnie mocno odcisnęła swoje piętno na ich stanie zachowania, szczególnie w drugiej połowie XX wieku. Szereg nieudanych prób zabezpieczenia, wzmocnienia, podejmowanych od połowy lat 70. do lat 80. nie dało efektu. I wreszcie ta próba, która trwa teraz, i która mam nadzieję zakończy się sukcesem ważnym dla nas wszystkich: czyli że katakumby supraskie nie tylko zostaną zabezpieczone przed dalszą destrukcją, ale będą nadal miejscem duchowym i miejscem dostępnym dla wszystkich, którzy będą chcieli oglądając, zwiedzając katakumby tak naprawdę poznać historię naszego kraju w jej wielu obliczach i bardzo złożoną – powiedział prof. Karczewski. - Uważam, że to, że katakumby w 2003 r. zostały uznane wraz z cmentarzem przylegającym do nich za zabytek archeologiczny, to było działanie konieczne w tamtym momencie, ale działanie, które w tej chwili trzeba odwrócić. Dlatego, że katakumby i cmentarz przy nich to nie cmentarzysko, nie relikt minionej, dawnej, odległej przeszłości. To wciąż żywe miejsce pamięci, miejsce kultu. To wciąż cmentarz, a nie cmentarzysko. I dlatego tę pamięć, tę wiedzę, ten stan musimy przywrócić swoimi działaniami.

- To, co zostało przedstawione na wystawie, to są słowa i obrazy, to są informacje i to są również ikony duchowości prawosławia, nie tylko tutaj istniejące, ale również istniejące na całym świecie. Odwołuje się więc ten wyjątkowy zabytek do swoich archetypów, do swoich wzorów, które ukazane zostały w sekwencji plansz, które tutaj państwo widzicie. Począwszy od Jerozolimy, od Świątyni Zmartwychwstania Pańskiego, która stanowi prototyp dla wszystkich miejsc pochówku człowieczego, poprzez miejsca, które stanowią w duchowości prawosławia istotne znaczenie, jak chociażby klasztor Świętej Katarzyny na Synaju, Meteory, Kijowsko-Pieczerska Ławra czy Pskowska. (...) Kolejne obrazy pokazują świątynię Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy, która również była zrujnowana, a jednak podniosła się z martwych. Jest to też wskazanie, że katakumby nie pozostaną w tej postaci, a zostaną przez nas podniesione i nadal będą służyły jako obiekt kultu. Nowy obiekt o szczególnej wadze dla kultury prawosławia i światowej kultury. Następne plansze to chociażby pokazanie odwołań do różnych wzorów, chociażby do gotyku, który w prawosławiu zaistniał w świątyni również w sposób wyjątkowy. Bo gotyk jako płaszcz zewnętrzny dla przestrzeni liturgicznej stanowi wyjątkową oprawę. Nie ma takiego obiektu na świecie, kopuły owego obiektu gotyckiego, który tak by przedstawiony był jak w tej świątyni. I kolejne obrazy, które odwołują się już bezpośrednio do przestrzeni, samej materii katakumb, pokazują jej stan dzisiejszy i pokazują również naszą perspektywę rozwojową – opisywał autor ekspozycji, prof. Jerzy Uścinowicz z Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej.

W styczniu 2023 r. Klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny wraz katakumbami zostały uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za „Pomnik historii”.

- Katakumby spotykane akurat w tej formie są unikalnym zabytkiem. W katakumbach znajduje się ponad 130 nisz grzebalnych. Częściowo są one już zrujnowane, częściowo jeszcze zachowane w dobrym stanie. I chcemy ten obiekt uratować, tak, aby był świadkiem przeszłości dla nowych pokoleń i tej chwalebnej historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która składa się na dziedzictwo naszego kraju - podkreślał podczas uroczystości bp supraski Andrzej, archimandryta supraskiego klasztoru. 

Historia supraskich katakumb sięga pierwszej połowy XVI wieku. Wzniesiono je wraz z cerkwią Zmartwychwstania Chrystusa, jako miejsce ostatniego spoczynku supraskich mnichów oraz dobrodziejów klasztoru.

Źródło: Politechnika Białostocka, cerkiew.pl

Zdjęcia: Jerzy Doroszkiewicz, PB

Więcej o projekcie ochrony katakumb i zaangażowaniu UwB