Uniwersytet w Białymstoku jest jedną z trzech uczelni w Polsce, które mogą pochwalić się takim eksponatem! Na  wystawie antropologicznej „Śladami naszych przodków” w Uniwersyteckim Centrum  Przyrodniczym pojawił się naturalnych rozmiarów człowiek wyprostowany (Homo erectus)! To rekonstrukcja hominida, przodka człowieka rozumnego (Homo sapiens), żyjącego już ok. 2 mln lat temu na terenach dzisiejszej Afryki. Naturalnych rozmiarów model dołączył do neandertalczyka (Homo neanderthalensis) i najsłynniejszego na świecie australopiteka Lucy (Australopithecus afarensis).

- Jesteśmy bardzo dumni i wzruszeni, że na wystawie antropologicznej „Śladami naszych przodków” w Centrum Przyrodniczym, w Uniwersytecie w Białymstoku, w stolicy Podlasia, każdy może zobaczyć jednego z bezpośrednich i najbardziej zadziwiających przodków człowieka współczesnego, kluczowe ogniwo w ewolucji człowieka - człowieka wyprostowanego sprzed ok. 2 mln lat. Homo erectus stanowi bardzo ważny element naszego drzewa rodowego. To pionier w wielu aspektach –pierwszy opuścił Afrykę, pierwszy rozwinął złożone narzędzia, pierwszy opanował  ogień, pierwszy zbliżył się budową ciała do człowieka współczesnego. Dzięki jego ciekawości świata, być może w poszukiwania lepszych miejsc do życia, czy wędrówkami za zwierzętami to on pożegnał się z Afryką, kolebką ludzkości i poprzez Półwysep Synaj zasiedlił obszary azjatyckie, zapoczątkowując późniejsze wszystkie zdarzenia w ewolucji człowieka - mówi dr Anna Matwiejuk, dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Przyrodniczego.

Przypomina, że Uniwersytet w Białymstoku dołączył do grona dwóch innych uczelni w Polsce: Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Łódzkiego, które posiadają rekonstrukcję fenomenu, mistrza przetrwania, czyli gatunku człowieka, który przetrwał blisko 2 mln lat.

- Wszystkie najlepsze muzea historii naturalnej na świecie posiadają wystawy poświęcone ewolucji człowieka, ale tylko nieliczne szczycą się rekonstrukcją człowieka wyprostowanego Homo erectus – dodaje dr Anna Matwiejuk.

Ten pojawił się ok. 2 mln lat temu we wschodniej Afryce i jako pierwszy z hominidów rozprzestrzenił się na obszar Azji, gdzie żył jeszcze ok. 100 tys. lat temu. Najmłodsze jego szczątki pochodzą z Jawy. Był jednym z najdłużej żyjących hominidów na świecie. Znany jest nie tylko z Afryki, ale również, m.in. z Gruzji (gdzie dotarł około 1,75 mln lat temu), z Azji Południowo-Wschodniej, z wyspy Jawa w Indonezji (1,6 mln lat temu), z Chin (1,3 mln lat temu) i z Europy (1,0 mln lat temu). Najstarsze pozostałości wizyty człowieka wyprostowanego z Polski datowane są na 800 tys. lat temu w Kończycach Wielkich koło Cieszyna.

Jak wyjaśnia dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Przyrodniczego, Homo erectus był pierwszym z naszych krewnych, który miał ludzkie proporcje ciała, z krótszymi ramionami i dłuższymi nogami w stosunku do tułowia. Przystosował się do życia w różnych środowiskach, stąd też widoczna jest duża zmienność wewnątrzgatunkowa. Osobniki zamieszkujące Afrykę odznaczały się znacznie wyższą wysokością (ok. 170 cm), większą pojemnością czaszki (ok. 1000 cm³) niż te żyjące w Azji. Budowa ciała i proporcje u Homo erectus były bardzo zbliżone do naszych, szczególnie w populacji zamieszkującej Afrykę. Najbardziej podobne do tych spotykanych u Masajów. Byli bowiem smukli i wysocy. Przypuszcza się, że człowiek wyprostowany świetnie biegał, pokonywał długie dystanse, i w związku z odpowiednią termoregulacją jego owłosienie ciała było zredukowane. Różnica między nim a nami rysowała się w budowie twarzy – miał bardzo dobrze rozwinięte łuki brwiowe, mocne wały kostne i twarz wysuniętą do przodu.

Na początku ten gatunek hominida nazywano pitekantropem, małpoludem Pithecanthropus erectus (tak go nazwał holenderski odkrywca Eugéne Dubois w 1891 roku), później nazwę zamieniono na człowieka wyprostowanego Homo erectus.

- Człowiek wyprostowany gdyby zaszczyciłby nas uśmiechem (a prawdopodobnie był pierwszym gatunkiem, który się uśmiechał), to jego uśmiech zwracałby naszą uwagę, przez masywną budowę żuchwy, a jego spojrzenie byłoby surowe i przenikliwe, patrzyłby na nas spod masywnych łuków brwiowych – wyjaśnia dr Anna Matwiejuk.

Homo erectus jako pierwszy potrafił wskrzesić ogień i utrzymać go przez jakiś czas. Wytwarzał proste narzędzia aszelskie (kamienne pięściaki), a nawet ozdoby. Sądzi się, że gromadzenie się człowieka wyprostowanego wokół ogniska mogło stać się bardzo ważnym elementem tego wszystkiego, co sprawiło, że jesteśmy ludźmi.

Ważnymi skamieniałościami Homo erectus są: człowiek jawajski (Azja, Jawa), chłopiec z Turkana (Afryka, Kenia), człowiek pekiński (Azja, Chiny), czaszki Dmanisi (Azja, Gruzja).  

- Homo erectus dał początek kilku liniom ewolucyjnym, a jego najważniejszym potomkiem był Homo heidelbergensis, forma pośrednia pomiędzy neandertalczykiem Homo neanderthalensis, denisowianami i człowiekiem współczesnym Homo sapiens ­– uzupełnia dr Anna Matwiejuk.

Rekonstrukcja 1:1 człowieka wyprostowanego wzbogaciła wystawę stałą „Śladami naszych przodków”. Przypomnijmy, że można ją oglądać w Uniwersyteckim Centrum Przyrodniczym im. Profesora Andrzeja Myrchy przy ul. K. Ciołkowskiego 1J od czerwca 2023 roku.

Poświęcona jest ewolucji człowieka. Głównym elementem ekspozycji jest mural przedstawiający jedenaście scenek z życia naszych przodków. Mural uzupełniają repliki czaszek jedenastu hominidów, w tym czaszki ardipiteka Ardi, chłopca Turkana Homo ergaster, australopiteka Lucy i Pani Ples oraz człowieka z Cro-Magnon (jednego z pierwszych kopalnych przedstawicieli Homo sapiens, którego szczątki odkryto w Europie), popiersia wybranych gatunków, opisy poszczególnych gatunków oraz już trzy wyjątkowe rekonstrukcje hominidów: neandertalczyka, australopiteka Lucy i człowieka wyprostowanego.

Serdecznie zapraszamy!

Fot. Karol Cydzik/UCP.