Realizują badania, organizują konferencje naukowe, włączają się w dydaktykę. Katedra Teologii Katolickiej oraz Katedra Teologii Prawosławnej funkcjonują na Uniwersytecie w Białymstoku już ćwierć wieku. W piątek (1.03.2024) wspólnie obchodziły jubileusz. - Dziś mogę powiedzieć, że to było bardzo dobre 25 lat i zarówno jedna, jak i druga katedra wpisały się na stałe w obraz uniwersytetu, w to, jak chcemy wyglądać, jaką mamy tożsamość - podsumował podczas uroczystego spotkania prof. dr hab. Robert Ciborowski, rektor największej podlaskiej uczelni.

Katedra Teologii Katolickiej oraz Katedra Teologii Prawosławnej działają od 1999 roku. Jak zapowiadali organizatorzy, wspólne świętowanie jubileuszu miało nie tylko podkreślać podobną rolę i współpracę obu jednostek, ale też eksponować wielokonfesyjność i wielokulturowość regionu podlaskiego. Twórcom oraz aktualnym pracownikom katedr dziękował i gratulował rektor Uniwersytetu w Białymstoku prof. dr hab. Robert Ciborowski.

– Dla nas jest to szczególnie wyjątkowy moment, bo jesteśmy jednym z nielicznych uniwersytetów w Polsce, który obie takie katedry posiada. Co więcej, 25 lat to dobry wiek, aby zastanowić się, ile osiągnęliśmy i co jeszcze przed nami, żeby przemyśleć co dalej. Ja akurat jestem przekonany, że obie katedry wciąż będą się rozwijać, zarówno od strony naukowej, jak i dydaktycznej – mówił prof. Ciborowski. - Dziś mogę powiedzieć, że to było bardzo dobre 25 lat i zarówno jedna, jak i druga katedra wpisały się na stałe w obraz uniwersytetu, w to, jak chcemy wyglądać, jaką mamy tożsamość.

Za utworzenie katedr, otwartość, współpracę i życzliwość, dziękował byłym i obecnym władzom uczelni obecny na spotkaniu abp Józef Guzdek, metropolita białostocki. Podkreślił, że rolą każdego uniwersytetu jest służba - pomaganie w myśleniu i poznawaniu prawdy. 

- Myślę, że te katedry są jakimś ubogaceniem, bo jeżeli chcemy zrozumieć kod kulturowy tej podlaskiej ziemi, gdzie są prawosławni i katolicy, gdzie jest wiele małżeństw mieszanych, jest to naprawdę bardzo ważne działanie – powiedział metropolita.    

Abp Jakub, ordynariusz prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej przypomniał, że decyzja o powołaniu katedr zapadła zaledwie 2 lata po utworzeniu samodzielnego Uniwersytetu w Białymstoku:

- Decyzja ówczesnego rektora, prof. dr. hab. Adama Jamroza oraz członków Senatu była nowatorska i odważna. Była też ewenementem na skalę Europy, a nawet świata. Uwzględniając specyfikę wyznaniową regionu, władze uniwersyteckie podjęły bowiem decyzję o stworzeniu na jednym posiedzeniu Senatu, 14 października 1998 r., nie jednej, lecz dwóch oddzielnych katedr: katolickiej i prawosławnej.

Pierwszy rektor Uniwersytetu w Białymstoku nie mógł uczestniczyć w uroczystości, przesłał jednak list okolicznościowy. Odczytane zostały także pisma gratulacyjne od marszałka województwa podlaskiego Artura Kosickiego oraz prawosławnego metropolity warszawskiego i całej Polski arcybiskupa prof. dr. hab. Sawy.

Okolicznościowe listy odebrały podczas jubileuszowego spotkania osoby zaangażowane w tworzenie, funkcjonowanie i wspieranie działalności katedr.

Obchodom jubileuszu towarzyszyła międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Nauki teologiczne na uniwersytecie. XXV-lecie katedr teologii Uniwersytetu w Białymstoku”. Wykład o naturze i miejscu nauk teologicznych w systemie nauk, a także o ich roli w społeczeństwach wygłosił ks. prof. dr Roux René (Wydział Teologiczny w Lugano, Szwajcaria). Ks. dr Tadeusz Kasabuła (KTK UwB) w swojej prelekcji przypomniał historię uniwersyteckiej teologii oraz jej rolę w powstaniu i rozwoju nauki oraz uniwersytetów. Rozważał też, na ile współczesne uczelnie czerpią z tej tradycji i co teologia wnosi do szkół wyższych dziś, w czasie gdy uprzywilejowane jest to, co przydatne i praktycznie. Ostatni wykład poświęcony był historii szkolnictwa teologicznego w Kościele prawosławnym. Prof. dr hab. Antoni Mironowicz (KTP UwB) omówił genezę, tło kulturowe i społeczne powstawania takich szkół na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, wskazał najważniejsze ośrodki (także akademickie). Przedstawił ich rolę w kształtowaniu elit prawosławnych, ale też tożsamości religijnej wiernych, rozwoju kultury, literatury, a także nauk teologicznych.

Kolejnym elementem obchodów była dyskusja panelowa „Teraźniejszość i przyszłość nauk teologicznych na uniwersytetach”, którą poprowadził prof. dr hab. Krzysztof Leśniewski z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wzięli w niej udział abp senior prof. dr hab. Edward Ozorowski – pierwszy kierownik Katedry Teologii Katolickiej, abp dr hab. Jakub Kostiuczuk, a także obecni kierownicy katedr: ks. dr hab. Andrzej Proniewski, prof. UwB oraz ks. dr hab. Marek Ławreszuk, prof. UwB.

Dyskusja toczyła się wokół roli teologii na współczesnych uniwersytetach wobec potrzeb nauki i wiary. Abp Ozorowski ocenił, że utworzenie kadr teologicznych na Uniwersytecie w Białymstoku otworzyło możliwości nie tylko kształcenia nauczycieli religii, ale i nawiązania kontaktów z całym środowiskiem naukowym. Zdaniem abp. Jakuba, dla rozmowy o wielu problemach nauka potrzebuje także refleksji teologicznej. Dlatego dobrze się stało, że takie katedry powstały – stanowią bowiem bardzo dobrą platformę do dyskusji między teologami i badaczami z innych dyscyplin. Na ten wątek zwrócił też uwagę ks. prof. Proniewski. Jak mówił, jest pełen szacunku np. dla nauk przyrodniczych, pokazujących możliwości docierania do prawdy. Jednak prawda nie jest ograniczona czy warunkowana możliwościami człowieka. W tym kontekście teologia i nauki przyrodnicze są komplementarne. O tym, że dyskusja o roli teologii w systemie nauk nie jest nowa, że od lat obserwujemy „sinusoidę między racjonalizmem i metafizyką”, przypomniał ks. prof. Ławreszuk. Jak mówił, warto wsłuchać się także we wnioski płynące z tych wcześniejszych debat.

Katedry teologiczne na UwB obecnie zatrudniają łącznie 10 osób. W ramach działalności naukowej organizują konferencje i seminaria, realizują granty, wydają publikacje naukowe - w tym 2 roczniki: „Rocznik Teologii Katolickiej” oraz „Elpis” - czasopismo Katedry Teologii Prawosławnej. 

Ich pracownicy prowadzą też zajęcia dydaktyczne, m.in. przedmioty dotyczące zagadnień kultury chrześcijańskiej, historii filozofii, etyki, dialogu wiary i nauki m.in. na kierunkach filologicznych, kulturoznawstwie, ale również na kierunkach ścisłych. Katedry realizują również studia podyplomowe. Obie jednostki angażują się w działalność popularyzatorską, m.in. organizując olimpiady wiedzy religijnej czy otwarte spotkania.